Διαγενεακή επικοινωνία - Γεφυρώνοντας το χάσμα

Παγκόσμια Ημέρα των Προγόνων μας

Διαγενεακή επικοινωνία
Γεφυρώνοντας το χάσμα

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Εορτασμού για τον παππού, τη γιαγιά και τους ηλικιωμένους, συνειδητοποιούμε πως, χωρίς άλλο προηγούμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας, σήμερα συνυπάρχουμε επτά γενεές: νέοι, μεσήλικες και ηλικιωμένοι, ηλικίας 0 έως 97 ετών και άνω. [i]

Είναι ένα θαύμα και μια τεράστια επιτυχία της ιατρικής επιστήμης να προσφέρει στην ανθρωπότητα μια μακροβιότητα τέτοιου μεγάλου μεγέθους. Φαίνεται όμως πως αυτή η μακροβιότητα συνοδεύεται παράλληλα από μια μεγάλη πρόκληση, ένα «επικοινωνιακό χάσμα γενεών». Οι ηλικιακές ομάδες δυσκολεύονται να ανταλλάξουν πληροφορίες, ιδέες, συναισθήματα, με άλλες ηλικιακές ομάδες, με τον τρόπο που θα το έκαναν αν επικοινωνούσαν με άτομα που ανήκουν στην ίδια ομάδα με τη δική τους. Είναι αλήθεια πως έχουν μεσολαβήσει μέσα στην πάροδο του χρόνου διαφορετικές προσεγγίσεις, αξίες και μοντέλα επικοινωνίας. Αναρωτιέται κανείς αν μέσα σε αυτές τις συνεχείς αλλαγές μπορεί να υπάρξει πραγματική κατανόηση  μεταξύ των γενεών, έτσι ώστε να γεφυρώνεται το κενό επικοινωνίας που προκύπτει μεταξύ των ανθρώπων, ώστε να επανασυνδέονται ανεξαρτήτως της ηλικίας τους.

H πρόοδος της επιστήμης έχει ωφελήσει σε πολλά επίπεδα την ανθρωπότητα, από τη δυνατότητα να ανακαλύπτουμε φάρμακα που κατατροπώνουν πανδημίες, να μετακινούμαστε με ασφάλεια και ταχύτητα σε οποιοδήποτε σημείο της γης, να έχουμε «εικονική παρουσία» σε παγκόσμια εμβέλεια, και άλλα πολλά που δεν χωράνε σε αυτό το κείμενο. Και ενώ απολαμβάνουμε μια νέα εποχή που προσβλέπει σε έναν  άνθρωπο πιο ξεκούραστο, πιο ελεύθερο, ικανό να δημιουργεί με λιγότερο κόπο και να επικοινωνεί ευκολότερα,  παράλληλα,  «παγώνουμε» ως κοινωνία μπροστά στα συχνά περιστατικά έντονης βίας που βιώνουμε καθημερινά και διεθνώς. Δάσκαλοι σαστισμένοι παρακολουθούν την υπερβολική βία που εκδηλώνουν οι νέοι μέσα και έξω από τα σχολεία, οι γονείς πανικόβλητοι αναζητούν ευθύνες και λύσεις στην προσπάθειά τους να προστατέψουν τα παιδιά τους, οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν δυσκολέψει, οι άνθρωποι έχουν την τάση να απομονώνονται, η ενδοοικογενειακή βία και οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις βγαίνουν στη δημοσιότητα με κραυγές πόνου και απελπισίας. Φαίνεται πως ο άνθρωπος της νέας εποχής αναζητά μια αξιοπρεπή θέση στην πλατφόρμα της νέας πραγματικότητας.

Μέσα σε αυτό το νέο περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από νέους τρόπους επικοινωνίας, συνεργασίας και συμβίωσης-συνύπαρξης τουλάχιστον 7 διαφορετικών γενεών, οι ανάγκες των ηλικιωμένων παλεύουν να ακουστούν. Μέσα σε τόσο θόρυβο, που  ακούγονται πολλές και διαφορετικές «γλώσσες-συμπεριφορές επικοινωνίας», είναι πολύ δύσκολο να ακουστούν οι φωνές του παππού και της γιαγιάς και να γίνουν σεβαστές οι ανάγκες των ηλικιωμένων.

Φάνηκε μέσα από την έρευνα που έγινε από το Ινστιτούτο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στην Αυστραλία[ii] πως τα στερεότυπα της κοινωνίας για τη γήρανση έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχολογία των ανθρώπων και δημιουργούν αισθήματα ντροπής, θυμού και θλίψης σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, που με τη σειρά τους έχουν άμεση επίδραση στην αυτοεκτίμηση και στο πώς βιώνουν οι πολίτες της Αυστραλίας το θέμα της γήρανσης. Αποκαλύφθηκε από την έρευνα ότι υπάρχει μια αρνητική συμπεριφορά των νεώτερων σε ηλικία εις βάρος των ηλικιωμένων, που καθιστά δύσκολη την επικοινωνία μεταξύ τους. Η ηλικιακή ομάδα18-25 ετών χαρακτήρισε τη γήρανση ως «κάτι άθλιο» (terrible), οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, μεταξύ 55-65 ετών παρομοίασαν τη γήρανση σαν «κάτι που πρέπει να φοβάσαι επειδή χάνεις τον πλήρη έλεγχο». Όσοι ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών προειδοποίησαν πως «η γήρανση είναι κάτι που πρέπει να αποφύγεις» . Κυρίως αυτό που επισημάνθηκε στη μελέτη είναι  πως η  προβληματική συμπεριφορά του ηλικιακού ρατσισμού εμφανίζεται στο σύστημα υγείας της χώρας εις βάρος της προχωρημένης ηλικίας, τότε που ο άνθρωπος  χρειάζεται συχνότερα και περισσότερο το σύστημα να τον υποστηρίξει.

Έχουμε πετύχει ως κοινωνία να είμαστε ευαίσθητοι σε θέματα φυλετικών διακρίσεων, σεξιστικού ρατσισμού ή θρησκευτικής ταυτότητας. Δεν αντιλαμβανόμαστε όμως πόσο διαδεδομένο είναι το πρόβλημα του ηλικιακού ρατσισμού διεθνώς. [iii]

Παλαιότερες έρευνες από το London School of Economics (2014)[iv]  έχουν δείξει πως, όταν εφαρμόστηκαν κοινές δραστηριότητες μεταξύ μικρών παιδιών και ηλικιωμένων, αυτές επηρέασαν θετικά τα παιδιά στη σχολική τους επίδοση και  την κοινωνική τους συμπεριφορά, μειώθηκε το άγχος τους (anxiety) και ανέπτυξαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση-αυταξία (self worth). Ιδιαίτερα τα παιδιά που υστερούσαν σε θέματα ενσυναίσθησης ανέπτυξαν  προκοινωνικές συμπεριφορές (prosocial behaviours) μέσα από την επαφή τους με τους ηλικιωμένους.  Επίσης, η συμπεριφορά των νεώτερων προς τους ηλικιωμένους αποκτούσε ευγενή χαρακτηριστικά, όπως αμοιβαία κατανόηση, λιγότερο ηλικιακό ρατσισμό (στερεότυπα) και περισσότερο σεβασμό.

Μέσα από κάθε πρόκληση,. όπως λένε οι πετυχημένοι coach και managers, γεννιέται μια ευκαιρία. Η εν λόγω ασυνεννοησία μεταξύ των γενεών έχει δώσει ήδη το έναυσμα σε αρμόδιους φορείς και οργανισμούς να λάβουν δράση. Πρόσφατα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ξεκίνησε μια καμπάνια για τη Διαγενεακή Επικοινωνία[v], με σκοπό να αλλάξει ριζικά το κλίμα ηλικιακού ρατσισμού και να οδηγηθούμε σε μια νέα εποχή που θα είναι απαλλαγμένη από τα στερεότυπα που υπάρχουν σήμερα γύρω από το θέμα της γήρανσης. 

Έχουμε ελπίδες για ένα καλύτερο αύριο; Έχει χαθεί το παιχνίδι της επικοινωνίας μεταξύ των γενεών; Οι νεώτεροι θα συνεχίσουν να βλέπουν υποτιμητικά ή αδιάφορα τους ηλικιωμένους και οι ηλικιωμένοι θα μιλάνε εις βάρος των νεώτερων γενεών για χαμένες αξίες και αρχές; Μπορούμε να αναστρέψουμε το αρνητικό κλίμα στις  διαγενεακές σχέσεις; Μπορούμε να αναστρέψουμε το κύμα επιθετικότητας, αδιαφορίας, βίας μεταξύ των γενεών; Αν βελτιώναμε τις διαγενεακές σχέσεις, θα μας βοηθούσε αυτό ως κοινωνία να απολαύσουμε με συμμετοχικότητα, σεβασμό και ασφάλεια τη νέα εποχή που διαμορφώνεται με ραγδαία πρόοδο;

 Σε πιο πρόσφατη έρευνα της Αθηνάς Ράμου[vi] φάνηκε πως οι νέοι που συμμετέχουν σε δραστηριότητες μαζί με ηλικιωμένους νοιώθουν πιο ικανοποιημένοι από τη ζωή τους, είναι πιο έτοιμοι για την ένταξή τους στην κοινωνία και αποφεύγουν τις παραβατικές συμπεριφορές. Επίσης, αντιλαμβάνονται καλύτερα τις ανάγκες που έχουν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, και τους βοηθάνε να ξεφύγουν από τα στερεότυπα του ηλικιακού ρατσισμού αναπτύσσοντας μια πιο θετική στάση απέναντι στις προκλήσεις που συναντάει κάποιος στη γήρανση. 

Tα παραπάνω οφέλη της διαγενεακής επικοινωνίας μέσα από κοινές δραστηριότητες μικρών και μεγάλων σε ηλικία συμπληρώνονται από την έρευνα των Fan Zhou, Hong Zhang και Hong Yan Wang,[vii] στην οποία επισημαίνεται η θετική επίπτωση που έχει η συνύπαρξη νέων και μεγαλύτερων σε ηλικία στη διανοητική ανάπτυξη των νέων, στις δεξιότητες αυτο-διαχείρισης, σε μεγαλύτερη διάθεση και ενδιαφέρον για μάθηση, σε αυξημένη ικανότητα να ακολουθούν κανόνες και οδηγίες και να μην απουσιάζουν από το σχολείο.

Φαίνεται πως η σπίθα άναψε και η κοινωνία αναζητά μια ευρύτερη κινητοποίηση, προσβλέποντας σε ένα περιβάλλον αμοιβαίας επικοινωνίας και κατανόησης μεταξύ των ατόμων, ανεξαρτήτως ηλικίας.  Οι κατά τόπους αρχές, κοινότητες, ενορίες βρίσκονται μπροστά σε μια δημιουργική πρόκληση άνευ προηγουμένου! Η ενεργοποίηση των φορέων τους οποίους εμπιστεύονται οι οικογένειες και οι ηλικιωμένοι, και η ευαισθητοποίηση του κοινού για την ανάγκη μιας νέας προσέγγισης της διαγενεακής επικοινωνίας, είναι τα πρώτα βήματα που πρέπει να γίνουν άμεσα για να ακουστούν οι φωνές και οι ανάγκες όλων των ηλικιών, να αναγνωριστούν τα οφέλη αλλά και τα εμπόδια που χρειάζεται να προσπεραστούν. Ιδιαίτερα σήμερα, στο πλαίσιο της ταχύτατης εξέλιξης της τεχνολογίας, που κοπιάρει τη νοητική και συναισθηματική νοημοσύνη του ανθρώπου, χρειαζόμαστε επιτακτικά μια κοινωνία περισσότερο φιλική, περισσότερο επικοινωνιακή, με έναν βαθιά ανθρώπινο τρόπο που θα ενώνει και δεν θα απομονώνει τους ανθρώπους.  Η δε Τεχνητή Νοημοσύνη είναι πραγματικά κάτι το εντυπωσιακό – ιδιαίτερα το πώς έφτασε ο άνθρωπος να διαχειρίζεται πληροφορίες τέτοιου μεγέθους και με τόσο υψηλή ταχύτητα. Παράλληλα όμως, αυτή η εξέλιξη δεν μπορεί να είναι περιοριστική, απορριπτική  ή ανατρεπτική για την εξέλιξη της ανθρώπινης επικοινωνίας.

Χρόνια Πολλά σε όλους τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους ηλικιωμένους για τη σημερινή Παγκόσμια Γιορτή τους! Με την ευχή η επόμενη χρονιά να μας βρει σε καλύτερο επίπεδο ποιότητας, με κατανόηση, ενδιαφέρον και φιλικότητα μεταξύ μας, μικροί-μεγάλοι, ανεξαρτήτως ηλικίας!

Μαριλένα Κάβουρα
Σύμβουλος για την ποιότητα στη φροντίδα ηλικιωμένων
και στην καθοδηγητική υποστήριξη  φροντιστών

[i] https://www.parents.com/parenting/better-parenting/style/generation-names-and-years-a-cheat-sheet-for-parents/

[ii]https://humanrights.gov.au/sites/default/files/document/publication/Fact%20or%20Fiction_2013_WebVersion_FINAL_0.pdf

[iii] https://www.age-platform.eu/age-position-on-structural-ageism/

[iv]https://eprints.lse.ac.uk/62083/1/the-effects-of-intergenerational-programmes-on-children-and-young-people.pdf

[v] https://www.who.int/publications/i/item/9789240070264

[vi] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36961752/ “Acceptability of Intergenerational Physical Activity Programming: A Mixed Methods Study of Latino Aging Adults in Nebraska”

[vii] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38345651/ “Barriers and facilitators to older adult participation in intergenerational physical activity program: a systematic review”

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ